|
november 2019
vrijdag 22 november 2019 om 14:51
Eigenlijk spreken de afbeeldingen hier voor zich :-)
Tenminste, ik was zelf behoorlijk sprakeloos, toen ik de cover van nr 126 van het Magazine Poppen en Teddybeer zag...... Hoe een pop die binnenkwam als een zak scherven, na restauratie .......
Sommige Familieleden zullen een exemplaar van het blad bij de post vinden :-)
[ Bronvermelding: Het matrozenpak en de achtergrond, het decor waarin de zeldzame SFBJ 251 staat, heb ik nagemaakt van dit schilderij (1846) van Franz Winterhalter ]
dinsdag 19 november 2019 om 23:44
[ This article in English ]
‘Zwarte Piet is traditie en traditie moet je bewaren,’ zeggen sommige mensen in ons land.
Ik vroeg me af hoe die traditie er door de eeuwen heen heeft uitgezien. En zocht in oude kranten, godsdienst-almanakken en boeken met volksgebruiken naar informatie over het Sint-Nicolaas-feest.
Wat blijkt? ‘Zwarte Piet’ bestond niet als 'Black-face'-karikatuur vóór 1850.
Het leek me prettig, voor de mensen die zeggen "Dit is traditie, dit moeten we vasthouden" zèlf te kunnen nalezen hoe die traditie er dan uitzag: diffuus. De Winterfiguren die aanvankelijk alleen, later als compaan van Sint Nicolaas in verschillende tradities en volksverhalen voorkwamen, hadden enkele gemene delers, zoals roet, as van vuur, angst aanjagen en angst overwinnen.
Onze Geuzen keurden het Sinterklaasfeest al af, want het waren ‘heidense, paapse overblijfselen.’ En de Spaanse (!) kledij of 'Moorse gestalte' was in die tijd nog nergens te bekennen.
In de diffuze tradities van vóór 1850 lijken me genoeg aanknopingspunten om te kiezen voor welke Piet dan ook: alles behalve de karikatuur die na 1850 onze oorspronkelijke figuur is gaan vervangen: Roetpiet, maskerpiet, beschilderde piet, geestpiet, clownspiet.
Leest u het gerust zelf. En leest u gerust ook alle bronnen of meer.
Research in taal, cultus en folklore
Wat deed de kleur zwart in de winterfiguren?
In het antieke en pre-christelijke Europa was zwart de kleur van rouw en dood. ‘Ater’ betekent in het Latijn niet alleen zwart, dofzwart, maar ook onheilspellend. Het woord is verwant met ‘atrocity’ — gruweldaad. Zwart was de kleur van de onderwereld, van duivels en demonen.
De Slavische volken kenden de zwarte Chernobog. In de Skandinavische folklore bestond de zwarte ‘Draug’ al voor het jaar 1000. Doden die ontsnapten uit hun graven. Zwartgeworden onder invloed van ontbinding, treiterden ze de levenden met hun bovennatuurlijke krachten.
De levenden konden de doden tot rust brengen met rituelen. Om te beginnen bij de uitvaart van de dode zelf. In het verslag van Ibn Fadlan uit 921 lezen we hoe de Volga Vikingen hun —in zijn graf zwartgeworden— dode hoofdman enkele weken na zijn dood aankleden in Byzantijnse zijde met gouden knopen, om hem, omgeven door voedsel, dode hond, in stukken gehakt paard en een bruut vermoord meisje, met schip en al te verbranden.
Onder invloed van het Christendom verdwijnen tradities als deze.
Gelukkig — als ik dat er nog bij mag zeggen.
Winter en feesten voor de doden
Wel blijven nog eeuwenlang de
Feesten voor de doden bestaan rond de overgang naar de winter. De tijd waarin, volgens de volksverhalen, de geesten de wereld van de levenden kunnen binnendringen. Voedsel zette men bij deuren om de zwervende doden te vriend te houden. Jongeren trokken in processies door dorpen met maskers of zwartgeschilderde gezichten.
Zulke optochten, bedelfeesten, al of niet voorzien van boemanfiguren bestonden door heel Europa, van St. Martins day tot Krampusnacht. In Nederland, volgens godsdienst-almanakken uit 1700, van november tot en met Driekoningen in januari. In Parijs op de naamdag van Sint Nicolaas, meldt een stratenboek uit 1843, compleet met een anecdote, dat de processie met saters en duivels in 1525 werd ingeperkt.
Zelfs in het werk van de Amerikaanse schrijver Isaac Bashevis Singer duikt een
‘demon zwart als roet’ op, in een oud Pools volksverhaal dat zijn moeder hem als kind vertelde.
Vandaag vinden we sporen van deze tradities over de hele wereld. In Halloween, in Día de Muertos, in Sint-Maarten, in Sinterklaas, Oudejaarsavond. Waarschijnlijk ook in Up Helly Aa en dan ken ik ze ongetwijfeld niet allemaal. Telkens krijgen oudere componenten nieuwe betekenissen. In het ene feest, tijdperk of locatie ligt de nadruk meer op het verjagen van boze geesten, in het andere meer op het delen van voedsel.
Schoolmeester Schenkman
In 1850 geeft het prentenboek van schoolmeester Schenkman een nieuwe draai aan het oude Nederlandse Sint Nicolaasfeest. Hij maakt Sinterklaas wat vriendelijker dan de man was en vervangt de helper die in sommige streken met Sinterklaas optrad. Daarmee krijgen de "met belagchelyke fprongen", "zwart fmeerfel" en "op allerleye wyzen verklede" jongeren die langs de deuren gaan een nieuwe rol.
De helpers en beltrekkers, die lokaal een eigen uiterlijk en eigen naam hadden, maken plaats voor ‘Zwarte Piet.’ Een figuur die in elke nieuwe uitgave van dat boek steeds meer uiterlijke kenmerken krijgt van een Afrikaanse slaaf of Moorse page. Oorringen, afropruiken, rode lippenstift en schminck tot in de haargrens tref je niet in publicaties voor 1850. Dat wil zeggen: ik heb ze afgelopen jaren niet kunnen vinden en hoor het graag als u oorspronkelijke, bewezen oude teksten kent die anders zouden uitwijzen.
Blackface en Minstrel-shows in de VS
Historica Lise Koning betoogt in haar onderzoek naar Zwarte Piet dat Schenkman's Piet verwantschap heeft met het Black-face-toneel van de racistische Minstrel-shows uit de Verenigde Staten. Haar artikel overtuigt: het is onwaarschijnlijk dat Schenkman niet op de hoogte was van deze karikaturen op het moment dat hij ons Sinterklaasverhaal herschreef, en er een karikatuur aan toevoegde die op veel punten gelijkenis met deze theatervorm had.
Ik zou nog aan Koning's betoog willen toevoegen (14 Augustus, 2020) dat de gelijkenis met de Minstrel-shows mij —bij toeval— ook is opgevallen in de geschiedenis van Zwarte Speelpoppen. Ook daarin bestaan racistische karikaturen die een opvallende overeenkomst hebben met de figuren in de shows enerzijds en Schenkmans Zwarte Piet anderzijds.
Met het boek van Schenkman is de trend ingezet die vandaag op weerstand stuit. Sinds 1930 op weerstand stuit.
Getreiter en andere uitwassen
Ik heb de uitwassen van Schenkman's trend zelf gezien en gehoord op het schoolplein: MR-leden, toch vaak prominenten in een school, mogen tegen een klein jongetje met een Surinaamse grootouder zeggen ‘Jij hoeft je niet te schmincken, want jij bent al zwart.’ Voor mij destijds reden om een andere school voor jongste dochter te zoeken: het MR-lid noch het schoolhoofd bleek aanspreekbaar. Reactie schoolhoofd: Ja, dat [MR-lid] is de doelgroep van onze school. Prima, ik hoor kennelijk niet tot de doelgroep.
Ook nu nog maken vriendinnetjes van mijn dochter mee dat ze worden uitgescholden voor ‘Zwarte Piet’ Gelukkig treedt de (middelbare) school van mijn dochter daar tegen op.
Dit soort gedrag heeft niets met een ‘Kinderfeest’ te maken. Dit brengt dat hele kinderfeest hooguit schade toe. Het sluit immers bepaalde kinderen uit van het feestgevoel.
Misschien vinden we —net als Schenkman wellicht?— de oorspronkelijke winterboemannen die met de Decemberfeesten verweven waren, te griezelig. Zien we de Goedheiligman liever in gezelschap van 'grappige cabaretiers,' dan van bezworen demonen of levende doden. Prima. Grappig, graag. En dat is dus géén excuus om een racistische traditie in stand te houden. We hoeven het pad dat Schenkman insloeg niet te blijven volgen.
Zoek en vind in de Europese folklore: alternatieven genoeg
De Europese folklore is rijk genoeg om te kunnen putten uit een veelheid van winterboemanfiguren. Overal maakt de folklore melding van roet. Roet van geestbezwerende vuren, roet uit de hel, roet uit de schoorsteen. Ontstof de oorspronkelijke winterboeman, zoek in oude gravures, prenten en verhalen en kies —samen— een andere figuur.
Dat zal het complete Sinterklaasfeest ten goede komen.
[ Samenvatting: De op een Blackface of racistische karikatuur gelijkende Zwarte Piet deed zijn intrede pas in 1850. Er is eeuwenoud materiaal in de Europese folklore om een prachtige nieuwe, oudere Piet —of hoe je hem ook noemen wil— uit samen te stellen. Sterker nog: de traditie is altijd aan veranderingen onderhevig geweest. ]
dinsdag 19 november 2019 om 23:43
[ This article in Nederlands ]
‘Zwarte Piet’ is tradition and tradition must be preserved,’ is what some people say in our country.
I wondered what that tradition looked like over the centuries. And I searched old newspapers, religious almanacs and books with folk customs for information about the Saint Nicholas feast.
Guess what? ‘Zwarte Piet’ did not exist as a "Black-face" caricature before 1850.
The knowledge, to know that this tradition did not exist before 1850, could be comfortable for the people who say ‘This is tradition, we must hold on to this.’ It seemed comfortable to me to find out what this tradition actually looked like: diffuse. The Winter figures, which appeared in various European traditions and folk tales, initially alone, later as companion of Saint Nicholas, had some common denominators, such as soot, ashes of fire, fear and overcoming fear.
Our Geuzen already disapproved of the Sinterklaas feast, because they were "pagan, papal remains." And the Spanish (!) (Who did the Geuzen fight against?) costume or 'moorish appearance' was not even there at the time.
There are enough starting points to choose any Piet whatsoever —anything but this 'Black-face' caricature that replaced our original 'Pete' after 1850— from the diffuse traditions of before 1850: Sooty Pete, Masked Pete, Painted Pete, Ghost Pete, Clown Pete.
Feel free to read all sources which have brought me to this conclusion.
Research in language, cult and folklore
What did the color black have to do with winter?
In ancient and pre-Christian Europe, black was the color of mourning and death. "Ater" in Latin does not only mean black, but also ominous. The word is related to "atrocity". Black was the color of the underworld, of devils and demons.
The Slavic people knew the black Chernobog. In Scandinavian folklore, the black ‘Draug’ existed before the year 1000. They were the dead who escaped from their graves. Blackened under the influence of decomposition, they harassed the living with their supernatural powers.
The living could appease the dead with rituals. To begin with the funeral of the deceased himself. In the report of Ibn Fadlan from 921 we read how the Volga Vikings dress their — blackened — dead captain a few weeks after his death, in Byzantine side with golden knots, to burn him — surrounded by food, a dead dog, a chopped up horse and a brutally murdered girl — together with his ship.
Traditions like this disappeared under the influence of Christianity.
Fortunately — if I may say so.
Winter and feasts for the dead
However, the Feasts for the Dead still existed for centuries around the transition to winter. The time when, according to folk tales, the spirits could invade the world of the living. Food was put at doorsteps to appease the roaming dead. Young people paraded in processions through villages wearing masks, painted or blackened faces faces.
Such parades existed throughout Europe and survived the end of the Middle Ages. Groups of youngsters dressed up as Bogeyman-like figures, paraded in the streets, begging for food, on holy days like St. Martins day or Krampus night. In the Netherlands, according to religious almanacs from 1700, from November to Epiphany in January. The British Isles were familiar with the tradition of Mummers and Guisers during this season, that can be traced back to 1296. In Paris these parades took place on Saint Nicholas' name day reports a French book in 1843. It specifically mentions that the procession with youngsters dressed as satyrs and devils was curtailed in 1525.
Even in the work of the American writer Isaac Bashevis Singer, a ‘demon black as soot’ appears in an old Polish folk tale that his mother told him as a child.
Today we find traces of these traditions all over the world. In Halloween, in Día de Muertos, in Saint Martin's day, in Sinterklaas, New Year's Eve. Probably also in Up Helly Aa — and I undoubtedly didn't mention them all. Older components get new meanings over the years. In some festivals, eras or locations, the emphasis is more on warding off evil spirits, in the others more on sharing food in poor winter times.
Teacher Schenkman
In 1850 the picture book of schoolmaster Schenkman gives a new twist to the old Dutch Sint Nicolaasfeest. His Sinterklaas became a bit friendlier than he was before and he replaced the helper, who occured with Sinterklaas in some areas. With this, the youngsters who went from door to door, with sooty faces or masks, or being absurdly dressed and making weird moves, got a new role.
The helpers and callers, who locally had their own appearance and name, made way for ‘Zwarte Piet.’ A figure that appeared in every new edition of his book more and more like (caricature images of) an African slave or Moorish page. While large gold earrings, afro-style wigs, red lipstick and full blackface makeup cannot be found in Sinterklaas-publications older than 1850. That is to say: I have not been able to find them in recent years and would like to hear if you know of any original, proven old text in Newspapers, Almanacs or Books that would prove otherwise.
Blackface and Minstrel shows in the US
Historian Lise Koning argues in her research into Black Pete that Schenkman's Pete is related to the Black-face stage of the racist Minstrel shows from the United States. Her article is convincing: it is unlikely that Schenkman was not aware of these caricatures when he rewrote our Sinterklaas story, and added a caricature that resembled this theater form in many aspects.
I would like to add (August 14, 2020) to Koning's argument that the resemblance with the Minstrel shows has also struck me in the history of Black (play) Dolls. This history also shows racist caricatures, that have a striking resemblance with the figures in the Minstrel shows on the one hand and Schenkmans Zwarte Piet on the other.
It is without doubt Schenkmans book started a trend that meets with protests today. Well: since 1930 already.
Bullying and other excesses
I have seen and heard the excesses of Schenkman's trend in the schoolyard: school-parent-council-members, often prominent in a school, were allowed to say to a little boy with a Surinamese grandparent 'You don't have to paint your face, because you're already black.' For me at that time, reason to look for another school for the youngest daughter: neither the SPC-member nor the headmaster could be addressed against. Response from headmaster: Yes, that [MR member] is the target group of our school. Great, thanks: apparently I don't belong to your target group. Bye!
Even today, my daughter's girlfriends are being called names: "Zwarte Piet". Fortunately, my daughter's school punishes such behaviour.
This kind of behaviour has no resemblance whatsoever with "a children's festival". This behaviour will simply damage that entire festival. After all, it excludes certain children from the party mood.
Perhaps we — like Schenkman did? — find the original Bogeyman figures that were intertwined with the December festivals too creepy. Perhaps we prefer to see our ‘Good Saint’ in the company of 'funny comedians,' rather than demons, satyrs or living dead. Fun: exactly. So there is no excuse for perpetuating a racist tradition. We should stop following the path Schenkman took in 1850.
Search and find in European folklore: plenty of alternatives
European folklore is rich enough to draw on a multitude of winter Bogeyman figures. Many old publications mention soot, as you can read in the references. Soot from the bonfires that to ward off evil spirits, soot from hell, soot from the chimney. So, dust off the original winter Bogeyman, search in old engravings , prints and stories and choose — together — another figure.
That will benefit the entire Sinterklaas party.
[ Summary: The ‘Zwarte Piet’ character that looks like a black-face/Minstrel-show-figure, did not occur until 1850. European folklore contains enough medieval narratives to compile a beautiful new, older ‘Zwarte Piet’ — or whatever you want to call him. In fact, the tradition has always been subject to change. ]
|
© .jpg){kind=link}
